دزیمتر (Dosimeter / Radiation Meter)

معرفی دزیمتر

دزیمتر (Dosimeter) یا سنجش‌گر پرتو، دستگاهی برای اندازه‌گیری میزان قرارگیری در معرض پرتوهای یون‌ساز (مانند پرتوهای ایکس، گاما، بتا و نوترون) است. این ابزار در پزشکی، صنعت هسته‌ای، ایمنی پرتویی و محیط‌زیست کاربرد حیاتی دارد. معادل انگلیسی آن Radiation Dosimeter یا Exposure Meter است.

انواع دزیمتر

• دزیمتر شخصی (TLD/OSL): قابل حمل توسط پرسنل (مانند فیلم بج یا OSL)

• دزیمتر دیجیتال: نمایش لحظه‌ای دز پرتو با آلارم

• دزیمتر محیطی: برای پایش سطح پرتو در فضاها

• دزیمتر پرتوهای خاص: مخصوص نوترون/آلفا/بتا

• دزیمتر پزشکی: برای بیماران تحت رادیوتراپی

نحوه عملکرد دزیمتر

• در مدل‌های TLD (حرارتی)، بلورهای مواد حساس به پرتو (مثل LiF) پس از گرم شدن نور ساطع می‌کنند.

• در مدل‌های دیجیتال، سنسورهای نیمه‌هادی (مثل GM Tube) یون‌سازی را تشخیص می‌دهند.

• در مدل‌های OSL، تحریک نوری بلورها برای سنجش استفاده می‌شود.

کاربردهای دزیمتر

• پزشکی: رادیولوژی و رادیوتراپی

• صنعت هسته‌ای: نیروگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی

• اورژانس‌ها: پاسخ به حوادث پرتویی

• هوانوردی: پایش پرتوهای کیهانی

• باستان‌شناسی: تعیین عمر نمونه‌ها (تاریخ‌گذاری)

نحوه کار با دزیمتر

1. دستگاه را روشن و واحد اندازه‌گیری (مثل Sv/h یا Röntgen) را انتخاب کنید.

2. سنسور را در جهت منبع پرتو قرار دهید.

3. مقادیر را روی نمایشگر مشاهده یا ذخیره کنید.

4. در مدل‌های شخصی، پس از استفاده داده‌ها را بخوانید.

کمیت‌های قابل اندازه‌گیری

• دز جذبی (Gy)

• دز معادل (Sv)

• نرخ دز (μSv/h)

• شمارش ذرات (CPM)

مدل‌ها و برندهای معروف

• حرفه‌ای: Thermo Fisher, Mirion Technologies

• پزشکی: Radcal, Unfors

• صنعتی: Ludlum, Fuji Electric

• مصارف عمومی: GQ Electronics, SOEKS

حوزه‌های کاربردی

• بخش‌های رادیولوژی بیمارستان‌ها

• نیروگاه‌های هسته‌ای

• مراکز تحقیقات فیزیک پزشکی

• سازمان‌های مدیریت بحران

• معادن و صنایع مرتبط با مواد پرتوزا

قیمت دزیمتر

• مدل‌های پایه: ۵ تا ۲۰ میلیون تومان

• مدل‌های صنعتی: ۳۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان

• سیستم‌های پیشرفته پزشکی: ۵۰۰ میلیون تومان به بالا

نکات ایمنی و فنی

• دستگاه را مرتباً با منابع کالیبره کنترل کنید.

• از قرارگیری طولانی‌مدت در محدوده پرتوی بالا خودداری کنید.

• در محیط‌های مرطوب از مدل‌های مقاوم استفاده شود.

• داده‌ها را به‌صورت دوره‌ای ثبت و تحلیل کنید.

• در صورت آلارم دستگاه، منطقه را ترک کنید.